Pas geleden zei ik tegen mijn elfjarige dochter: "je hebt je T-shirt krangs om aan". Krangs om?, dat woord kende ze niet en ik realiseerde me dat dat een overblijfsel uit Lottum was. Zo maar ineens ergens diep vanuit mijn hersenen omhooggeborreld.
Ik besloot om eens alle Lottumse woorden die ik nog kende op te schrijven, dwz alle woorden die typisch Lottums of in elk geval uit de streek zijn en die niet in het groene boekje van de Nederlandse Taal voorkomen. Dus niet "kiep", want dat komt van "kip", maar wel "tuut" (dezelfde kip) en "pullen" (jonge hennen).
Dat ging nog best snel, ik had er zo een kleine 300 bij elkaar. Sommige woorden komen uit het Duits, "telder" bijvoorbeeld (Teller), of "stevels" (Stiefel), maar veel zijn er uniek, "proas" (leunsteul) bijvoorbeeld, of "schans" (takkenbos) en ik heb geen idee hoe of wanneer of waar die ontstaan zijn.
Doordat ik ver weg woonde en nauwelijks contact met Lottum had is mijn Lottums in 40 jaar niet veel veranderd. Het dialect van de jongere Lottummers is wel veranderd, heb ik pas gemerkt. Veel van mijn oude woorden zijn intussen ingeruild voor Nederlandse woorden. Door kranten, radio, TV, internet zijn "fletten" "anjers" geworden en een "joerts" heet nu "mus". En dat is goed, dialecten horen in het museum. De functie van taal is communicatie en dat lukt nou eenmaal veel beter als we allemaal dezelfde taal spreken. Één taal voor de hele wereld, daar moeten we uiteindelijk naar toe, al zal ik het zelf niet meer meemaken.
Maar ik vind het toch een leuk idee om die oude typisch Lottumse woorden die ik nog ken eens op een rijtje te zetten voor ze uitsterven. En dat ga ik in dit blog doen. Per keer tien woorden, samen met wat van mijn jeugdherinneringen. Of wat anders wat bij me opkomt.
Ik heb veel Lottumse verhalen gehoord van bakker Sef Keltjens. Sef werkte eerst in de bakkerij van mijn oom Harrie Jonkers aan de Markt (nu het pand van Lozeman) en is later voor zichzelf begonnen in de Hoofdstraat. Ik heb in mijn jeugd veel tijd met Sef doorgebracht; in de bakkerij brood, vlaaien en knapkoeken bakkend en samen in de bestelwagen brood en gebak bezorgend in het hele dorp. Een aardige man, altijd opgewekt, vol humor, helaas een paar jaar geleden verongelukt. Ik mis hem.
Ik spreek nog steeds dialect met familie en vrienden, maar schrijven doen we in het Nederlands. Dialect schrijven is moeilijk. Sommige klanken bestaan in het Nederlands niet of ze worden lang uitgerekt of gezongen, zoals ze in Holland zeggen. En hoe schrijf je dat dan op?
Raadsel: wat is het langste Limburgse woord?
Antwoord: pè~èrd.
"Paard" heb je snel gezegd, maar "pè~è~èrd", dat duurt even voor je dat gezongen hebt. En hoe schrijf je dat op? Hoe schrijf je "hieëp"? We zullen zien hoe we dat op gaan lossen. Ik ben geen taalkundige en als iemand adviezen of suggesties heeft, woorden of verhalen weet of commentaar heeft: welkom.
5 opmerkingen:
kleuchtige blog al herinner ik meej sommige dingen (vàn nag vroeger) wàl en bitje anders. Ma ik vind dàt idderieën reach heat op zien eigen waorheid.
meschien hedde vur de spelling wàt àn dizzen tip, gezoog en gevônde op internet:
http://li.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wie_sjrief_ich_Limburgs/Nederlands
Spelling
De spelling van het Limburgs in al zijn dialecten is een erg lastige zaak. Gelukkig hebben we een algemeen spellingsysteem: de Veldeke-spelling. Die wordt kort en goed uitgelegd op Wikipedia:Sjpellingssjpiekpagina. Met dit systeem kun je in principe in elk Limburgs dialect schrijven. Sommige plaatsen hebben hun eigen woordenboek; dit is vooral in de steden, maar steeds meer ook in grote dorpen het geval. Als dat woordenboek een andere spelling hanteert dan de Veldeke-spelling - dat komt nogal eens voor - dan heb je het recht die te gebruiken.
Mensen worden soms afgeschrikt door de vele diacritische tekens in de Limburgse spelling, die in het Nederlands onbekend zijn. In de eerste plaats zijn dat äö, è, ó en ö, in plaatselijke spellingen zijn het er soms nog meer. Daar is echter een heel goede reden voor: het Limburgs heeft gewoon meer klinkers dan het Nederlands! Ook dat staat keurig op de spiekpagina uitgelegd.
Hallo Henk,
Vur ut gemaak maar efkes in het NL: bedankt voor de spellingtip.
En over de herinneringen: het kan best dat ik er soms helemaal naast zit. 't Is ook al zo lang geleden. En veel heb ik van anderen gehoord en zo'n verhaal over Nulle Sjang b.v. of die vroege schoffelaar aan de Maas, daar steek ik ook mijn hand niet voor in het vuur. Dat soort verhalen hebben de neiging om elke keer als je ze vertelt weer iets mooier (en dus minder waar) te worden.
Maar ik nodig iedereen uit om me te corrigeren, aan te vullen of ander commentaar te geven
Hallo Paul.
Ik heb erg moeten lachen, mooie verhalen.
hier zijn nog waat Lottumse wurd.
zekdempel-mier.
wah-om een gebeurtenis te benadrukken ( haje wah ).
nao-van-nant- bijna.
biestig-veel (biestig doorst).
karboet - balkenbrij.
groetjes Hans Smits (vaan Smitse Piet) den Bekker .
Hans, waaste geej dat meschien, met die twieë weggen onder d'n erm, tegen die heg aan op d'n Hombergerweg?
Als je een zoon van Piet bent dan is het een oom van je geweest.
Bedankt voor de woorden; op naovenant na had ik ze al op mijn lijstje staan. Ze komen nog aan de beurt. Zekdempel staat op nummer 282, tussen zeikschöpper en zoebele in.
PS: mooie zaak hebben jullie; en lekkere vlaaien.
Hallo Paul,
Hoorde vanavond van Sef Claessen (hoofdstraat en harmonie)van deze site, geweldig dat je dit nog uit je geheugen weet te "persen".
Ik weet nog een voorval toen jij in Engeland in de buurt van Londen je vakmanschap voor het telen/kweken van rozen aan het bijspijkeren was.
Jo Custer, Tjeu In 't Zandt en ik, Ger Donners, gingen met de bromfiets naar Londen op vakantie.
We schrijven dan 1966.
Jo had in een voorstad van Londen, Bromly, een penvriendin en daar konden we in de tuin een eigen gemaakte tent opslaan.
De voor die tijd verre reis per bromfiets was een hele onderneming en vooruitstevend.
We wisten dat jij aldaar in de "leer" was, dus een bezoek aan jou was van zelfsprekend.
Op een dag togen we al links rijdend per bromfiets naar het adres waar jij je zou bevinden en warempel toen we aan kwamen rijden zagen we jou op een afstand van zo'n 50 meter op het land bezig.
Blij als we waren reden we de poort door naar de plaats waar je bezig was. We konden amper enkele woorden wisselen toen een man in een driedeling pak met bolhoed zich bij ons voegde en ons zeer correct doch dringend verzocht het terrein weer te verlaten. Hij maakte ons in "ABN" Engels duidelijk dat wij ons eerst hadden moeten melden bij hem met het verzoek om jou te mogen spreken.
Zonder tegenspraak verlieten we het terrein en hebben toen gewacht tot 17.00 uur toen jij was afgewerkt. cdonners@home.nl
Een reactie posten